فهرست مندرجات
- عوامل خطر سرطان روده بزرگ
- علائم سرطان روده بزرگ
- شیوه های تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان روده بزرگ
- اصول خودمراقبتی برای پیشگیری از سرطان کولورکتال
- اصول خودمراقبتی در سرطان پستان
- چه خدماتی در مراکز خدمات جامع سلامت به شما ارائه می شود (برنامه غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ)
- پیام های آموزشی
- رسانه های آموزشی
سرطان روده بزرگ در جهان بعد از سرطان های پستان، پروستات و ریه، چهارمین سرطان با بیشترین میزان بروز است. میزان بروز سرطان روده بزرگ در ایران به ازای هر یک صد هزا نفر، بیش از 11 نفر است در حالی که متوسط جهانی آن 17 نفر است.
عوامل خطر سرطان روده بزرگ:
- عوام خطر غیرقابل اصلاح
- افزایش سن
- سابقه خانوادگی پولیپ یا سرطان روده بزرگ
- بیماری های ارثی
- عوام خطر قابل اصلاح مربوط به شیوه زندگی
- فعالیت بدنی ناکافی: هر میزان از فعالیت بدنی می تواند خطر سرطان روده بزرگ را کم کند. ورزش های سنگین مثل دویدن و سبک مثل پیاده روی تند هر دو به سهم خود موثرند، حتی اگر در سنین بالای زندگی شروع شوند. ورزش با روش ها مختلف، از جمله کاهش وزن، کاهش ماندگاری مواد غذایی مضر در دستگاه گوارش، کاهش سطح انسولین خون و در نتیجه کاهش رشد سلول های مخاطی روده، بهبود عملکرد سیستم امنی و متابولیسم اسید صفراوی، احتمال سرطان روده بزرگ را کاهش می دهد.
- افزایش وزن: چاقی بویژه چاقی دور شکم، یک عامل خطر برای سرطان روده بزرگ محسوب می شود. وزن زیاد با سطوح بالاتری از انسولین و دیگر عوامل رشد مرتبط است که ممکن است در رشد سلول های روده ای، ظهور پولیپ های آدنوماتوز و تغییر شکل به بدخیمی دخیل باشند. داشتن یک وزن متعادل فواید متعددی را برای سلامتی بهمراه دارد. همه افراد باید وزن شان را از طریق تعادل در میزان کالری های دریافتی و فعالیت بدنی منظم، کنترل کنند.
- الکل: حتی اگر روزانه یک بار الکل مصرف شود، خطر سرطان روده بزرگ افزایش می یابد و هر چه میزان مصرف آن بیشتر شود، خطر سرطان روده بزرگ نیز بیشتر می شود.
- دخانیات: مصرف دخانیات از جمله سیگار، خطر پولیپ های آدنوماتوز و سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد. مواد سرطان زای زیادی در دود سیگار وجود دارند که ممکن است روده بزرگ را از طریق سیستم گردش خون تحت تاثیر قرار دهند و منجر به جهش های سلولی شوند. از زمان شورع مصرف دخانیات تا پدیدار شدن افزایش خطر سرطان روده بزرگ، ممکن است سال طول بکشد.
- گوشت قرمز: دو مساله در مورد گوشت قمز می تواند بروز سرطان روده بزرگ را زیاد کند. یکی مقدار مصرف گوشت قرمز است و دیگری نحوه پخت آن افرادی که روزانه بیش از 80 تا 90 گرم گوشت قرمز مصرف می کنند در مقایسه با مصرف کمتر از 20 گرم در روز، به میزان 30 درصد خطر بالاتری برای ابتلا به سرطان روده بزگر دارند. بنابراین باید تعادل را در مصرف گوشت قرمز رعایت کرد تا ضمن بهره مندی از فواید آن، از ضررهایش دوری کرد. این میزان برای گوشت های فراوری شده مثل سوسیس و کالباس از این هم کمتر است و مصرف روزانه بیش از 50 گرم از این گوشت ها خطر سرطان روده بزرگ را افزایش می دهد. یک رژیم غذایی دارای گوشت قرمز زیاد با تغییر در ترشح اسیدهای صفراوی یا با افزایش غلظت آهن مدفوع و تولید رادیکال های هیدروکسیل خطر سرطان را افزایش می دهد. در مورد نحوه پخت هم، اگر گوشت را در دمای بسیار زیاد آماده کنیم به ویژه در زمان کباب کردن یا درست کردن همبرگر، خطر سرطان روده بالا می رود.
- مصرف کم میوه ها و سبزی ها: سبزی ها نه تنها به محافظت در برابر سرطان کمک می کنند، بلکه خطر دیگر بیماری های مزمن را نیز کاهش می دهند، از جمله بیماری های قلبی و سکته مغزی. سبزی هایی مثل کلم بروکلی و گل کلم، اسفناج و کرفس دارای ترکیباتی از جمله آنتی اکسیدان، اسید فولیک و فیبر هستند که می تونند خطر سرطان روده را کاهش دهند.
علائم سرطان روده بزرگ:
بیمارانی که پولیپ یا حتی سرطان روده بزرگ دارند ممکن است در مراحل اولیه هیچ علامتی نداشته باشند. مهم ترین علایم مشکوک به سرطان روده بزرگ عبارتند از:
- خونریزی دستگاه گوارش تحتانی در طی یک ماه اخیر
- یبوست در طی یک ماه اخیر با یا بدون اسهال، درد شکم و احساس پر بودن مقعد پس از اجابت مزاج
- کاهش بیش از ده درصد وزن بدن در طی شش ماه گذشته
شیوه های تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان روده بزرگ
- آزمایش خون مخفی در مدفوع به روش ایمونولوژیک (IFOBT): پولیپ ها و سرطان روده بزرگ گاهی باعث خونریزی می شوند که سبب ایجاد خون در مدفوع می شود اما این خون آن قدر کم است که با چشم دیده نمی شود بلکه باید با انجام آزمایش آن را تشخیص داد. با آزمایش خون مخفی مدفوع با استفاده از میکروسکوپ می توان مقادیر ناچیز و نادیدنی خون را در مدفوع شناسایی کرد که به آن تست خون مخفی در مدفوع (FOBT) گفته می شود. اما یکی از مشکلات این آزمایش این است که اگر در طی روزهای پیش از آزمایش، آسپرین یا مواد غذایی مثل چغندر مصرف کرده باشیم ممکن است تست به صورت کاذب مثبت شود. همچنین این آزمای را باید سه بار تکرار کرد تا نتیجه مطلوب به دست آید. در عوض تست دیگری وجود دارد به نام تست خون مخفی در مدفوع به روش ایمونولوژیک (IFOBT) که به صورت کاذب با مواد گفته شده مثبت نمی شود، نیاز به سه بار تکرار ندارد و به سادگی در خانه بهداشت، مطب و کلینیک قابل انجام است.
- کولونوسکوپی: در بین روش های مختلف غربالگری، کولونوسکوپی بهترین و مطمئن ترین روشی است که اجازه می دهد پزشک داخل روده بزرگ را به طول کامل و تا آخر ببیند. قدرت تشپخیصی این روش بسیار با لاست و تقریبا همه پولیپ ها و موارد سرطان روده بزرگ را با کولونوسکوپی می توان تشخیص داد. در برنامه غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ در ایران، افراد داری علایم مشکوک یا آزمایش مثبت خون مخفی در مدفوع کولونوسکوپی خواهند شد.
اصول خودمراقبتی برای پیشگیری از سرطان کولورکتال
خوشبختانه سرطان روده بزرگ یکی از قابل پیشگیری ترین سرطان هاست. بنابراین نه تنها می توان با تغییر در شیوه زندگی احتمال پولیپ یا سرطان روده بزرگ را کاهش داد، بلکه با انجام اقدامات غربالگری و تشخیص زودهنگام، می توان پولیپ ها را پیش5 از تبدیل به سرطان، شناسایی و از تبدیل آنها به سرطان جلوگیری کرد. برای کاهش احتمال بروز سرطان روده بزرگ توصیه می شود:
- سیگار نکشید
- الکل ننوشید
- فعالیت بدنی کافی داشته باشید
- وزن خود را کاهش دهید
- رژیم غذایی مناسب داشته باشید
- از جمله روزانه 5 واحد میوه و سبزی بخورید.
- مصرف گوشت قرمز به خصوص به صورت کبابی شده یا فراوری شده را به کمتر از 70 گرم در روز یا نیم کیلو در هفته محدود کنید.
- مصرف فست فودها را محدود کنید.
- میزان کالری و چربی کمتری مصرف کنید.
- برخی داروها مثل آسپرین (اگر سابقه خونریزی معده وجود نداشته باشد)، فولیک اسید و کلسیم نیز با کاهش احتمال بروز سرطان روده بزرگ همراه بوده اند.
- به علایم هشدار دهنده سرطان مثل خونریزی دستگاه گوارش تحتانی، تغییر در وضعیت اجابت مزاج و کاهش وزن توجه کنید.
- اگر سابقه فردی یا خانوادگی آدنوم یا سرطان روده بزرگ یا بیماری التهابی روده بزرگ دارید، به صورت دوره ای ارزیابی های کامل تری مانند کولونوسکوپی انجام دهید.
- اگر سابقه بیماری های گفته شده را ندارید، در برنامه های غربالگری شرکت کنید.
چه خدماتی در مراکز خدمات جامع سلامت به شما ارائه می شود (برنامه غربالگری و تشخیص زودهنگام سرطان روده بزرگ)
برای ارزیابی وضعیت شما از لحاظ علایم مربوط به سرطان روده بزرگ، چنانچه در رده سنی 50 تا 69 سال قرار داشته باشید، در مرحله اول اگر در سامانه پرونده الکترونیک، مشخصات شما ثبت نشده باشد، مشخصاتتان توسط مراقب سلامت ثبت و برای شما پرونده الکترونیک تشکیل می شود.
اگر سن شما زیر 50 سال یا بالای 69 سال باشد، یا در هر سنی اما در فواصل بین معاینات معمول و به دلیل سابقه فردی یا خانوادگی مثبت و یا مشکلات گوارشی مراجعه کرده باشید، مشخصات شما نیز ثبت شده و اقدامات اولیه در خصوص علایم مربوط به سرطان روده بزرگ برای شما انجام می شود.
در هر دو حالتی که در بالا توضیح داده شد، تست خون مخفی در مدفوع برای شما انجام می شود.
تصمیم گیری و اقدام
- در صورتی که ارزیابی سوابط پزشکی یا شرح حال یا تست خون مخفی در مدفوع شما مثبت باشد، توسط مراقب سلامت به پزشک مرکز خدمات جامع سلامت ارجاع داده می شوید تا توسط ایشان معاینه شوید.
- در صورتی که همه موارد مربوط به شما در ارزیابی سوابق پزشکی، شرح حال و نتیجه تست خون مخفی منفی باشد به شما توصیه می شود طی دو سال آینده برای ارزیابی مجدد مراجعه نمایید.
- در همه موارد ذکر شده در بالا، آموزش های مربوط به خود مراقبتی برای شما ارائه می شود.
پیگیری و مراقبت ها
اگر برای ارزیابی کامل تر به پزشک ارجاع داده شوید پیگیری های دوره ای برای شما به شرح زیر انجام خواهد شد:
- در صورتی که همه موارد مربوط به ارزیابی سوابق پزشکی یا شرح حال و نتیجه تست خون مخفی در مدفوع، منفی باشد به شما توصیه می شود که در 2 سال آینده برای ارزیابی مجدد مراجعه نمایید.
- اگر شما به هر دلیلی توسط پزشکی مرکز برای انجام کولونوسکوپی به سطح تخصصی ارجاع داده شوید، زمان فراخوانی شما بر اساس نتایج کولونوسکوپی و دریافت بازخورد از سطح تخصصی خواهد بود.
- اگر به دلیل وجود علایم مشکوک، توسط پزشک مرکز به متخصص گوارش ارجاع داده شدید اما تقاضای کولونوسکوپی برای شما نشده باشد، زمان فراخون بعدی شما بر اساس بازخورد از سطح تخصصی و توسط پزشک مرکز مشخص خواهد شد.
فلوچارت فرایند پیشگیری، تشخیص زودهنگام و غربالگری سرطان روده بزرگ
پیام های آموزشی
رسانه های آموزشی
