بیماری های قابل انتقال بین انسان و حیوانات (زئونوزها) به بیماریهای عفونی گفته می‌شود که بین جانوران (عموماً مهره‌داران) و انسان به صورت طبیعی قابل انتقال هستند.این بیماری‌ها می‌توانند توسط عوامل مختلفی از جمله ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها، انگل‌ها و پریون‌ها ایجاد شوند. از مهمترین این بیماری ها که در کشور ما وجود دارد، می توان به تب مالت، سالک، هاری، سیاه زخم، کیست هیداتیک ، لپتوسپیروز و تب خونریزی دهنده کریمه کنگو اشاره کرد. از طرف دیگر به دلایل مختلف، خطر ورود بیماری های دیگر مانند جنون گاوی، تب دره ریفت، آنفلوانزای پرندگان و… را نباید نادیده گرفت. براساس گزار شهای سازمان بهداشت جهانی، از میان عوامل بیماری زای عفونی، ۶۰ درصد از حیوانات به انسان منتقل میشوند واز میان ۱۵۶ بیماری نوپدید شناخته شده در انسان، ۷۵ درصد آن از بیماریهای قابل انتقال بین انسان و حیوان هستند. این بیماری‌ها می‌توانند تأثیرات جدی بر سلامت انسان داشته باشند و برخی از آنها حتی می‌توانند کشنده باشند. برای پیشگیری از ابتلا به این بیماری‌ها، رعایت بهداشت شخصی، پرهیز از تماس با حیوانات آلوده اهلی و وحشی یا واکسیناسیون حیوانات اهلی و مصرف فرآورده‌های دامی سالم توصیه می‌شود.
برخی ازشایع‌ترین زئونوزها در ایران:
- تب مالت (ناشی از مصرف لبنیات غیرپاستوریزه)
- هاری(مرگ‌بار اما قابل پیشگیری با واکسیناسیون حیوانات و انسان)
- کیست هیداتیک(ناشی از آلودگی با تخم انگل موجود در مدفوع سگ‌ها)
- تب خونریزی‌دهنده کریمه‌کنگو (انتقال از طریق گزش کنه یا تماس با خون دام آلوده)
- سالک(بیماری پوستی ناشی از گزش پشه خاکی)
چگونه از خود و خانواده‌مان محافظت کنیم؟
- از مصرف لبنیات غیرپاستوریزه و گوشت‌های فاقد مهر دامپزشکی خودداری کنید.
- حیوانات خانگی را تحت نظر دامپزشک واکسینه و ضدعفونی کنید.
- از تماس با حیوانات وحشی یا بیمار خودداری نمایید.
- بهداشت فردی و شست‌وشوی مرتب دست‌ها را جدی بگیرید.
- در صورت گزش توسط حیوانات یا مشاهده علائم مشکوک، سریعاً به مراکز درمانی مراجعه کنید.
پیام های بهداشتی پیشگیری از بیماری های مشترک انسان و حیوان برای عموم مردم
- بیماری کشنده و دلخراش هاری از طریق گزش و بزاق حیوانات هار مثل: سگ، گربه، روباه و دیگر حیوانات هار به انسان انتقال می یابد. لذا بایستی در برخورد با حیوانات وحشی مهاجم و دارای علائم بیماری، مراقب گازگرفتگی بود و در صورت وقوع گازگرفتگی برای واکسیناسیون و دیگر اقدامات درمانی بلافاصله به واحد مراقبت و پیشگیری هاری در مرکز بهداشت شهرستان مراجعه نمود. حیوانات اهلی خانگی یا سگهای گله باید بصورت منظم توسط درمانگاههای دامپزشکی معاینه و علیه بیماری واکسینه شوند.
- نگهداری حیوانات خانگی مثل سگ و گربه بدون مراقبت دامپزشکی علاوه بر بیماری هاری، می تواند سبب انتقال بیماریهای انگلی مثل کیست هیداتید، توکسوپلاسموز و ... شود. بنابراین این حیوانات باید بطور منظم زیر نظر دامپزشک معاینه و داروهای ضدانگلی دریافت نمایند.
- محل نگهداری حیوانات خانگی بایستی مرتبا تمیز و ضدعفونی و از تماس بچه ها و خانم های باردار با آنها پرهیز و از تماس حیوانات خانگی با حیوانات وحشی و ولگرد جلوگیری شود.
- برای قطع چرخه زندگی انگل ها و پیشگیری از انتقال بیماری تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، ضمن جلوگیری از کشتار قاچاق دام ،ضایعات کشتارگاهی بویژه قسمت های آلوده به کیست های انگلی باید از دسترس حیواناتی مثل سگ و گربه و حیات وحش دور باشد.
- میوه جات و سبزی های آلوده به مدفوع سگ و گربه و حیوانات وحشی دیگر می تواند موجب انتقال آلودگی های انگلی و میکربی مثل کیست هیداتید، توکسوپلاسموز و عفونت ها و مسمومیت هایی به انسان شود. لذا قبل از مصرف باید با استفاده از چند قطره مایع ظرفشویی در یک ظرف آب کاملا شستشو و با استفاده از مواد ضدعفونی کننده مناسب ضدعفونی و سپس مصرف گردند. همچنین باید مراقب بود آلودگی های متقاطع مثل آلودگی ناشی از کارد یا میز آلوده در آشپزخانه اتفاق نیفتد.
- گوشت قرمز باید از فروشگاه ها و قصابی های مجاز که واجد شرایط بهداشتی و دارای مهر دامپزشکی روی لاشه می باشند تهیه گردد. مصرف گوشت های غیرمطمئن بویژه بصورت کبابی و نیم پز می تواند موجب انتقال آلودگی های باکتریایی و انگلی به انسان گردد.
- گوشت طیور فاقد بسته بندی مورد تائید دامپزشکی یا در صورت نگهداری در شرایط نامناسب و انقضای تاریخ مصرف می تواند موجب بیماری و مسمومیت های غذایی مصرف کننده شود.
- مصرف شیر و دیگر فراورده های لبنی غیرپاستوریزه مثل پنیرهای محلی و بستنی های سنتی تهیه شده از شیر غیرپاستوریزه می تواند موجب ابتلا به بیماری خطرناک تب مالت (بروسلوز) و دیگر عفونت های گوارشی خطرناک شود. لذا از مصرف شیر خام، پنیر محلی، بستنی سنتی و دیگر محصولاتی که از شیر خام و غیرپاستوریزه تهیه می شوند باید جدا اجتناب گردد.
- تماس مستقیم دامداران با جنین های سقط شده و ترشحات زایمان دامهای مذکور می تواند موجب انتقال بیماری هایی مثل تب مالت گردد، لذا هنگام تماس با دامها باید نکات بهداشتی رعایت شود.
- بعضی از بندپایان مثل کنه، می توانند موجب انتقال بیماریهای خطرناکی مثل تب های خونریزی دهنده (تب کریمه کنگو) به انسان شوند. بنابراین باید محل نگهداری دامهای اهلی مثل گاو، گوسفند و بز در اماکن روستایی از محل زندگی انسان جدا و مرتبا با سمپاشی مناسب از بندپایان ناقل مثل کنه، پاکسازی شود. همچنین دامداران باید از تماس دست باکنه یا له کردن آنها با دست خوداری نمایند.
- افرادی که به اقتضای شغلی با حیات وحش در تماس اند مثل:دامپزشکان و تکنسین های دامپزشکی و محیط بانان،کارکنان باغ وحش ها و... باید ضمن رعایت مراقبت های لازم واکسن های ضروری مثل واکسن هاری را دریافت نمایند.
برای پیشگیری از بیماری های مشترک انسان و حیوان به خصوص بیماری های تب مالت ،تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، هاری و ........:
- از خرید دام زنده و یا گوشتهایی که بصورت غیر بهداشتی ذبح و عرضه می شوند خودداری کنید.
- دام زنده را از مراکز عرضه مجاز تحت نظر دامپزشکی خریداری کنید.
- از ذبح دام در منازل و معابر عمومی خودداری کنید.
- به هیچ وجه دامی را که دارای علایم بیماری و ناخوشی است را ذبح و مصرف ننمایید.
- گوشت تازه 24 ساعت و جگر و سایر اعماء و احشاء دامی 48 ساعت قبل از مصرف ، در دمای 4 درجه سانتیگراد نکهداری شود.
- از مصرف گوشت و جگر خام و نیم پز خودداری نموده و غذاهای کاملا پخته شده مصرف نمایید.
- از دستکاری،کندن و یا له کردن کنه های موجود بر روی دامها خودداری نمایید.
- از تماس با خون حیوان ذبح شده بر روی اندامهای بدن خودداری نمایید.
- از مصرف فرآورده های لبنی غیرپاستوریزه (شیر،پنیر، بستنی،خامه و ...) خودداری نمایید.
- از تماس ، نزدیک شدن و غذا دادن به حیواناتی از قبیل سگ و گربه خودداری نمایید.
- در صورت گزیدگی یا خراش توسط حیواناتی از قبیل سگ و گربه و سایر پستانداران ، ضمن شستشوی محل گزیدگی با آب و صابون بمدت 15 الی 20 دقیقه ، سریعا جهت دریافت واکسن ضد هاری به مراکز مراقبت و پیشگیری هاری مراجعه نمایید.
- در صورت مشاهده مار و عقرب و حشرات زهرآگین ، از نزدیک شدن و یا دستکاری آنها خودداری نمایید.
- در صورت گزش توسط مار و عقرب ، جهت انجام اقدامات درمانی و تزریق سرم ضد زهر ، به اورژانس بیمارستان مراجعه نمایید.
- جهت جلوگیری از نیش پشه ها و پیشگیری از ابتلاء به بیماری های منتقله از حشرات از قبیل سالک ، از وسایل حفاظت فردی مانند پمادهای دور کننده حشرات و لباسهای با آستین بلند استفاده نمایید.