فهرست مندرجات
- کیست هیداتید چیست؟
- چرخه حیات کیست هیداتید
- ایپیدمیولوژی کیست هیداتید
- راه های انتقال بیماری
- علائم بیماری
- روش های تشخیص کیست هیداتید
- درمان کیست هیداتید
- کنترل و پیشگیری
- چه خدماتی در مراکز خدمات جامع سلامت ارائه می شوند؟
- پیام های بهداشتی
- رسانه های آموزشی
کیست هیداتید چیست
یک بیماری انگلی است که توسط نوعی کرم نواری به نام اکینوکوکوس ایجاد می شود. این انگل معمولا در روده سگ ها زندگی می کند، اما تخم آن می تواند وارد بدن انسان شود و در اعضایی مانند کبد، ریه و مغز کیست هایی را ایجاد کند (کرم بالغ در روده سگ و نوزاد این کرم در بدن انسان و حیوان اهلی (نشخوار کنندگان) زندگی می کند.). این بیماری ممکن است سالها بدون علامت باشد، ولی به مرور زمان می تواند باعث درد، فشار روی اندام ها و مشکلات جدی شود.
چرخه حیات کیست هیداتید
اپیدمیولوژی کیست هیداتید
آلودگی انسان بیشتر درمناطقی که دامداری رواج دارد دیده میشود و ارتباط انسان با سگ و دام ها زمینه ابتلا را فراهم می کند.
فاکتورهائی مثل سن، شغل، مذهب ، آداب و رسوم وعادات مردم نقش زیادی در انتقال و انتشار بیماری دارد: مثلا بعلت تماس بیشتر کودکان با سگ یا بعضی مشاغل مانند چوپانان، دباغان و کشاورزان میزان شیوع در آنها بیشتر است و یا افرادی که تماس بیشتری با سگ دارند بیشتر در معرض ابتلا هستند.
راه های انتقال بیماری
دفع تخم های کرم بالغ باعث آلودگی خاک و آب می شود و حیوانات اهلی مثل گوسفند، بز، گاو و شتر (میزبان واسط) هنگام چریدن تخم‌ها را می‌خورند و انسان به طور تصادفی از طریق خوردن غذا یا آب آلوده به تخم ها و یا از طریق تماس مستقیم با سگ های آلوده با مرحله حد واسط انگل آلوده می شود. انگل بلع شده از روده نفوذ می کند و از طریق سیستم خونی به کبد و ریه ها و در مواردی با شیوع خیلی کمتر به بافتهای دیگر منتقل می شود. در نواحی با شیوع بالا اغلب کودکان مبتلا می شوند اما کیستهای کبدی به چندین سال زمان نیازدارد تا به قدری بزرگ شوند که قابل کشف یا علامت دارشوند.امکان ابتلاء همه ارگانها در این بیماری وجود دارد ولی شایعترین محل ابتلا کبد (60 تا 70 درصد) و سپس ریه و مغز می باشد.
کمتر از 2% موارد گزارش شده کیست در مغز بوده و ابتلاء سایر اعضاء مانند طحال، عضله و ابتلاء چند ارگانی کبد و ریه یا کبد و طحال- ریه و مغز نیز گزارش شده است. به طور نادر کیست هیداتیک در قلب، تیروئید، پستان، کلیه و بافت نرم گردن و مهره گزارش شده است. بیشترین موارد کیست هیداتیک در بالغین درکبد یافت می شود ولی کیست در ریه و مغز کودکان بیش از افراد بالغ دیده می شود.
بنابراین به طور خلاصه این بیماری به روش های زیر منتقل می شود:
- تماس مستقیم با سگ آلوده یا نازکردن آن
- خوردن سبزیجات نشسته یا آلوده به مدفوع سگ
- نوشیدن آب آلوده
- تماس با خاک آلوده (مثلا هنگام کشاورزی یا بازی کودکان در باغ)
چه حیواناتی به کسیست هیداتید مبتلا می شوند؟
معمولا گاو، گوسفند، بز، شتر، خوک، کانگورو، موش و خرگوش و انسان جزء میزبانان واسط بوده و مرحله نوزادی انگل در بدن آنها به صورت کیست تشکیل می شود ولی سگ، گرگ، روباه و شغال و سایر خانواده سگ سانان میزبان اصلی انگل می باشند.
علائم بیماری
بعد از بلعیدن تخم های کرم، هر اندامی از بدن می تواند محل بوجود آمدن کیست باشد و بسته به اینکه در چه اندامی کیست ایجاد شده اختلال در عملکرد عضو را داریم . کیست های ریوی و کبدی معمولاً شایع تر هستند .
علائم بیماری نیز بستگی به عضو درگیر- اندازه کیست و محل دقیق آن در عضو مبتلا- واکنشهای بین کیست و عضو مبتلا- پاره شدن کیست و واکنشهای ای ایمونولوژیک به دنبال آن مثل شوک آنافیلاکسی و غیره دارد.
دوره کمون ممکن است بین 5تا20 سال طول بکشد و در غالب موارد سال ها طول می کشد تا بیماری علامتدار شود و گاها کیست خودبخود بهبودی پیدا می کند.بعد از سال ها به علت بزرگ شدن وایجاد اثر فشاری ، بیمار احساس دردشکمی ، بی اشتهایی ، احساس توده شکمی می کند.
در کیست های کبدی علائمی مثل بزرگی کبد ، قولنج کبدی و زردی دیده می شود. در کیست های ریه علائم مختلفی از جمله سرفه ، تنگی نفس ، دردهای قفسه سینه و خلط خونی دیده می شود. کیست در مغز موجب اختلالات عصبی تاری دید ، لرزش و صرع می گردد. کیست در کلیه با سوزش ادرار و وجود خون در ادرار خودنمایی می کند. کیست قلبی ممکن است باعث تپش قلب ، تنگی نفس، اختلال عمل قلب گردد.
در پاره ای از موارد به علت ضربه ممکن است کیست پاره شده و محتویات آن وارد خون شده و شوک ایجاد کند که خود موجب سقوط سریع فشار خون و مرگ بیمار می گردد این بیماری در موارد شوک آنا فیلاکسی و یا در موارد درگیری قلبی و ایجاد تامپوناد قلبی کشنده است.
در موارد نادر با درگیری اعضایی مثل مغز- چشم – استخوان و عضلات ایجاد علائم جدی مثل کوری و فلج می کند.
روش های تشخیص کیست هیداتید
تشخیص کلینیکی: عفونت توسط پزشک با گرفتن شرح حال ، تاریخچه و علائم بالینی مثل اتساع شکم، اقامت در منطقه اندمیک، سابقه تماس با سگ و .... شناسایی می شود.
تشخیص آزمایشگاهی: عفونت با روشهای تشخیصی آزمایشگاهی نظیر تستهای تشخیصی و افتراقی، روشهای سرولوژی، رادیوگرافی، سونوگرافی و سی تی اسکن و ..... شناسایی می شود.
درمان کیست هیداتید
به علت انتشار کیست و محدود نبودن حدود آن درمان مشکل است با توجه به اینکه بعضی از داروها مثل مبندازول والبندازول در مواردی که کیست ها کوچک و محدود می باشند باعث بهبودی شده اند اما در همه موارد جوابگو نیستند ولی آنچه مسلم است این داروها می‌توانند باعث کوجکی اندازه کیست شده و با توجه به اینکه جراحی تنها درمان قطعی است می‌توانند خطر جراحی را به حداقل برسانند.
آنچه در جراحی مهم است در کیست پیر باید از برداشتن غشاء فیبری که در نتیجه واکنش نسج میزبان اطراف کیست ساخته میشود پرهیز کرد جون خطر خونریزی افزایش می‌یابد ولی در کیستهای جوان بخاطر ترمیم سریعتر بافت باید این غشاء برداشته شود .
کنترل و پیشگیری
- رعایت بهداشت فردی و محیط (ضد عفونی کردن دست ها بعد از تماس با سگ، خاک یا گیاهان)
- استفاده از دستکش در هنگام پاک کردن سبزیجات
- ضد عفونی نمودن سبزیجات (شست و شوی کامل سبزیجات و میوه ها)
- محصور نمودن مزارع کشت سبزیجات
- معدوم ساختن اندام های آلوده به کیست هنگام ذبح دام
- خوراندن داروهای ضد انگلی به سگهای شناسنامه دار و گله (مراجعه منظم به دامپزشک)
- عدم تماس با سگ سانان
- درمان سگ های آلوده صاحبدار
- مدیریت سگ های ولگرد
- کشتار دامها در کشتار گاهای بهداشتی
- کشتار دامها در کشتار گاهای بهداشتی
- کشتار دام ها در سنین پایینتر (ممانعت از بزرگ شدن کیست ها)
- دفع بهداشتی امعاء و احشاء آلوده
- عدم تغذیه سگ ها با مانده امعاء و احشای کشتارگاهی
- آموزش همگانی در مورد راه انتقال و انتشار بیماری
چه خدماتی در مراکز خدمات جامع سلامت ارائه می شوند؟
برای درمان کیست هیداتیک روش رایج, جراحی می باشد که با عوارض بعد از عمل و گاهی مرگ و میر همراه است. وجود پاره ای از بیماریهای زمینه ای سبب اشکال در عمل جراحی و یا افزایش عوارض و مرگ و میر می گردد.
کارایی و مفید بودن درمان های دارویی هنوز مورد بحث است ولی در میان داروهای موجود آلبندازول از سایر داروها موثرتر میباشد.
قرص آلبندازول 400 میلی گرم ، روزی 2 عدد قرص هر 12 ساعت به مدت 3 ماه که بر حسب تشخیص پزشک تا 3 ماه دیگر ( جمعا 6 ماه ) قابل تمدید است .
در صورت تجویز قرص آلبندازول توسط پزشک متخصص، این دارو در مراکز خدمات جامع سلامت به صورت رایگان در اختیار بیماران قرار می گیرد.
پیام های بهداشتی
رسانه های آموزشی