فهرست مندرجات
- انواع دیابت
- چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
- علت های بوجود آمدن دیابت
- شما در معرض خطر دیابت قرار دارید اگر:
- دیابت می تواند عامل موارد زیر شود
- زندگی کردن با دیابت
- غربالگری چشم در بیماران دیابتی
- پای دیابتی
- خدماتی که در مراکز خدمات جامع سلامت ارائه می شوند
- فلوچارت غربالگری دیابت
- رسانه های آموزشی
اگر از یک دیابتی بپرسید تعریف دیابت چیست، احتمالا جوابش این است: «بالا بودن قند خون». این جواب تقریبا تعریف درستی در مورد دیابت است، اما سوال اصلی این است که: «چرا در دیابت قند خونمان بالا می رود؟» و جوابش این است که: «در دیابت، سوخت و ساز قند در بدن دچار اختلال می شود.»
می دانید قصه از کجا شروع می شود؟ واقعیت این است که هر غذایی که ما می خوریم، برای اینکه توسط سلول های بدنمان مصرف شود، باید به قند تبدیل شود و مهم ترین ابزار برای کنترل این قند هم غده ای است که در مجاورت معده قرار دارد؛ غده ای به نام لوزالمعده یا پانکراس. این غده با ترشح هورمن انسولین، قند خون را پایین می آورد؛ یعنی هر وقت مغز ما توسط گیرنده های خودش متوجه افزایش میزان قند خون می شود، فرمان ترشح انسولین به پانکراس را صادر می کند و باورود انسولین به خون، ظرف مدت کوتاهی قند خون ما کاهش می یابد و به مقدار طبیعی می رسد. دیابت دقیقا یعنی اختلال در همین چرخه طبیعی.
دو نوع دیابت وجود دارد:
نوع١:
مبتلایان به دیابت نوع یک، مشکلشان این است که لوزالمعده شان توانایی تولید انسولین را ندارد. علایم این دیابت معمولا در کودکی بروز می کند: خستگی، پرادراری، پرنوشی، گرسنگی ناگهانی، کاهش وزن، تشنگی زیاد، تاری دید و خستگی.
نوع٢:
این شایع ترین شکل دیابت است. دیابت نوع٢ در بزرگسالان در هر سنی رخ می دهد و در افراد چاق شایع تر است. در ابتدا، افراد مبتلا به دیابت نوع٢ قند خون بالا دارند چون بدن آنها دیگر انسولین را مورد استفاده موثر قرار نمی دهد، در نهایت ممکن است پانکراس نتواند انسولین کافی تولید کند و این اختلال بدتر شود. کنترل دیابت نوع٢ ابتدا با کنترل رژیم غذایی، کاهش وزن و داروهای خوراکی صورت می گیرد. اگر این درمان ها موفق نباشند، یا بیماری شدیدتر شود ممکن است لام باشد بیماران انسولین تزریق کنند.
چه زمانی به دکتر مراجعه کنیم؟
چنانچه یک یا چند مورد از علائم مربوط به دیابت را در خود مشاهده می کنید، سریعا به پزشک مراجعه نمایید:
- تشنگی مدام
- ادرار مکرر
- افزایش اشتها
- خستگی غیر معمول
- تاری دید
- عفونت پوست یا زخم هایی که به کندی الیام می یابند.
- واژینیت یا عفونت ادراری عود کننده
- کاهش وزن بدون توضیح
- اختلال نعوظ
دیابت نوع یک می تواند به سرعت طی چند هفته یا حتی چند روز ایجاد شود.
کاهش وزن در افراد مبتلا به دیابت نوع یک در ابتدا و قبل از درمان شایع است؛ اما در دیابت نوع دو کاهش وزن کمتر دیده می شود. بسیاری از افراد سالها بدون اینکه متوجه شوند مبتلا به دیابت نوع دو هستند، زیرا علائم اولیه به صورت عمومی هستند یا اصلا علائمی وجود ندارد.
همانطور که گفته شد، پرادراری، پرنوشی، پرخوری و کاهش وزن با وجود اشتهای زیاد از نخستین علایم دیابت هستند اما دیابت معمولا در مراحل ابتدایی بدون علامت است و کم کم با بالاتر رفتن قند خون، این علایم آشکار می شوند. اگر چند تا از علایم ذکر شده در بالا را با هم دارید، ممکن است مبتلا به دیابت نوع دو باشید و بهتر است برای آزمایش به پزشک مراجعه کنید.
وقتی به پزشک مراجعه می کنید، او برای اینکه بفهمد شما دیابت دارید یا نه، برایتان آزمایش قند خون ناشتا می نویسد و اگر قند خون ناشتای شما بین 100 تا 125 باشد، به شما خواهد گفت که شما در آستانه ابتلا به دیابت هستید و اگر بالای 126 باشد، مبتلا به دیابت.
علت های بوجود آمدن دیابت:
میزان قند خون به وسیله هورمونی به نام انسولین که توسط پانکراس (غده ای در پشت معده) تولید می شود، کنترل می شود.
هنگامی که غذا هضم و وارد جریان خون شما می شود، انسولین گلوکز را از خون خارج کرده و به سلول ها منتقل می کند، تا برای تولید انرژی تجزیه شود.
اما اگر دیابت دارید، بدن شما نمی تواندگلوکز را به انرژی تجزیه کند؛ به خاطر اینکه یا انسولین کافی برای حرکت گلوکز وجود ندارد یا انسولین تولید شده به درستی کار نمی کند.
در مورد دیابت نوع یک، هیچ تغییری در سبک زندگی وجود ندارد که بتوانید خطر ابتلا را کاهش دهید.
اما شما می توانید خطر ابتلا به دیابت نوع دو را از طریق تغذیه سالم، ورزش منظم و دستیابی به وزن مناسب کاهش دهید.
شما در معرض خطر دیابت قرار دارید اگر:
- بالای ۴۵ سال سن دارید.
- با اضافه وزن یا چاقی زندگی می کنید.
- رژیم غذایی سالمی ندارید.
- در خانواده شما سابقه دیابت نوع دو وجود دارد.
- از نژاد آسیایی، سیاه آفریقایی یا آفریقایی کارائیب هستید.
- داروهای خاصی مانند استروئیدها را برای مدت طولانی مصرف می کنید.
- فشار خون بالا دارید.
- در دوران بارداری دیابت بارداری داشته اید.
دیابت می تواند عامل موارد زیر شود:
- بیماری قلبی و سکته مغزی
- تخریب اعصاب
- نارسایی کلیه
- نابینایی
اگر نتوانید دیابت خودتان را کنترل کنید، کم کم سر و کله عارضه هایش یکی یکی پیدا می شود. چشمريال قلب، کلیه، و انگشتان پا حساس ترین و مهم ترین جاهایی هستند که درگیر عوارض دیابت می شوند. شبکیه چشم پر از مویرگ های باریک خونی است که با پیشرفت دیابت مسدود می شوند و مویرگ های جدیدی جای آنها را می گیرد و این اتفاق آنقدر تکرار می شود که در شبکیه چشم جا برای سلول های بینایی تنگ می شود و ذره ذره دید بیمار تار و محدود شده و در نهایت بیمار نابینا می شود. کلیه هم مثل چشم، آرام آرام مویرگ هایش از بین می روند و کم کم کارکردش مختل می شود. آسیب مویرگ های قلب هم زمینه سکته قلبی بیمار را فراهم می کند. عروق و اعصاب حساس انتهای اندام ها نیز به همین منوال آسیب می بینند و نوک انگشتان پا حسش را از دست می دهد هانی به راحتی زحمی و عفونی می شوند.
دیابت همچنین ممکن است منجر به اختلال در کارکرد مری، تنبلی معده، اختلال در عملکرد کبد و کیسه صفرا و بروز نقایصی در کارکرد روده بزرگ و کوچک هم بشود اما عوارض و مشکلات دیابت فقط همین ها نیست. هیپوگلیسمی و کتواسیدوز دیابتی دو وضعیتی هستند که در اولی، پایین آمدن شدید و ناگهانی قند خون و در دومی، بالا رفتن شدید و ناگهانی آن باعث می شود بیمار به اغما برود و اگر درمان مناسبی دریافت نکند، جانش را از دست بدهد.
زندگی کردن با دیابت:
دیابت جدای از همه درمان های طبی اش، یک درمان مادام العمر دارد و آن چیزی نیست به جز «اصلاح شیوه زندگی!». توصیه پزشکان این است که شیوه زندگی دیابتی ها باید بر 7 اصل استوار باشد:
-
رژیم غذایی مناسب:
برای کنترل قند خونتان باید غذا خوردنتان را کنترل و سعی کنید بدنتان را به آن عادت دهید. هر روز به اندازه های مشخص و در زمان های ثابت غذا بخورید. به این ترتیب، بدنتان عادت می کند قندتان را به کمک قرص ها کنترل کند. اما هرگز گرسنه نمانید چون گرسنگی شدید، پرخوری را به دنبال دارد و پرخوری، کنترل قند خون را مختل می کند.
- ورزش یا پیاده روی منظم:
- کاهش وزن:
- مصرف مرتب داروها:
- اندازه گیری قند خون:
- آشنایی با عوارض بیماری:
- مراقبت از پاها:
ورزش یکی از پایه های درمان دیابت است. پزشکان معتقدند پیاده روی روزانه منظم (دست کم روزی 30 دقیقه) می تواند بسیاری از عوارض دیابت را به تاخیر بیاندازد.
بیشتر بیماران دیابتی نوع دو، اضافه وزن دارند و به همین دلیل، کاهش وزن یکی از اصول درمانی این نوع دیابت است.
داروهایتان را بشناسید، نحوه مصرفشان را یاد بگیرید و به اطرافیانتان هم یاد بدهید تا در مواقع لزوم به شما کمک کنند. داروهایتان را روزانه در زمان های ثابت و مشخص مصرف کنید، چون نظم این کار منجر به تنظیم قند خونتان می شود. قرص های دیابت را باید دقیقا قبل از غذا بخورید.
قند خونتان را مرتب کنترل کنید. آزمایش HbA1C یک نوع آزمایش قند خون است که نشان می دهد وضعیت کنترل قند خونتان در یک ماه گذشته چگونه بوده است. گلوکومترها هم وسایلی هستند که به کمک آنها می توانید در هر ساعتی از روز قند خون خود را چک کنید.
مشکلات کلیوی، قلبی، پای دیابتی، کتواسیدوز و کاهش قند خون از رایج ترین عوارض دیابت و داروهای مورد مصرف در این بیماری است. دانستن علایم این مشکلات می تواند کمک کند بیماری تان را کنترل کنید. پیگیری بیماری تان و عوارضش باشید و مراجعه مرتب به پزشک را فراموش نکنید.
خیلی مراقب پاهای خود باشید؛ چون خطر بروز زخم و عفونت در پای دیابتی ها کم نیست.
رژیم دیابتی ها باید چگونه باشد؟
بسیاری از مبتلایان به دیابت نوع دو می توانند با رعایت یک رژیم غذایی سالم و منظم، حال خود را بهبود بخشند. اما هر فرد، رژیم خاص خودش را دارد و هیچ رژیم دیابتی ثابتی که برای همه دیابتی ها مفید باشد وجود ندارد. یعنی باید به پزشک یا متخصص تغذیه مراجعه کنید تا رژیم خودتان را بیاموزید و اجرا کنید؛ اما رعایت 7 توصیه زیر، به عنوان رهنمودهای تغذیه ای، خالی از فایده نیست:
- حجم غذایتان را کمتر کنید و تعداد وعده های مصرفی تان را بیشتر. مصرف 5 وعده مختصر در طول روز، خیلی بهتر از خوردن 3وعده حجیم روزانه است.
- رژیم غذایی متنوعی داشته باشید تا هم مواد غذایی لازم به بدنتان برسد، هم چشم هایتان سیر شود و ریزه خواری نکنید.
- حداقل تا یک مدت کوتاه، بعد از خوردن هر غذا قند خونتان را اندازه بگیرید تا متوجه شوید این غذا چقدر قند خونتان را بالا می برد. اگر این مقدار خیلی زیاد بود، آن غذا را از برنامه غذایی خود حذف کنید.
- سعی کنید پروتئین مورد نیازتان را از گوشت سفید بگیرید: مرغ و ماهی. لبنیات هم پروتئین خوبی دارد. اما در مصرف پروتئین هم باید اندازه نگه دارید چون دریافت بیش از حد پروتئین ممکن است به کلیه هایتان آسیب وارد کند.
- چربی و نمک را در رژیمتان به حداقل برسانید و بیشتر فیبر بخورید که هم سالم است، هم به هضم و جذب غذا کمک می کند. انواع میوه ها و سبزی های تازه سرشار از فیبر هستند.
- سرخ کردنی ها و دم کردنی ها را کمتر بخوریدو به جایش از شیوه های سالم تر طبخ غذا (کباب پز و بخارپز) استفاده کنید.
- بهترین نان برای شما نان سنگک است. نان های سفید را کمتر بخورید و از غلات و دانه های کامل به جای فراورده های شیرینی و نان پزی (آرد سفید) استفاده کنید.
دیابتی ها باید چگونه ورزش کنند؟
30 دقیقه پیاده روی روزانه! این معمولا اولین چیزی است که به بیمار دیابتی توصیه می شود. ورزش علاوه بر کاهش وزن بدن و کمک به تناسب اندام، باعث کاهش خطر بیماری های قلبی می شود و از عوامل مهم کنترل قند خون به حساب می آید.
اما دیابتی ها در این مورد هم نباید بی گدار به آب بزنند؛ چون آنها مجاز نیستند هر ورزشی را هرچقدر دلشان خواست انجام دهند. پس قبل از شروع هر ورزشی، از پزشکتان اجازه بگیرید و درباره نوع، شدت و مدت ورزشتان با پزشک مشورت و از او سوال کنید که چگونه باید داروهایتان را قبل و بعد از ورزش مصرف کنید؛ و اما پنج توصیه ورزشی مهم:
- اگر انسولین می زنید، 30 دقیقه قبل از شروع ورزش، قند خونتان را چک کنید تا موقع ورزش با افت شدید قند خون مواجه نشوید.
- قبل از ورزش، قند خونتان را با گلوکومتر اندازه بگیرید. اگر قندتان بین 100 تا 250 بود، با خیال راحت ورزش کنید اما اگر قند خونتان زیر 100 یا بالای 250 بود، بهتر است موقتا دور ورزش را خط بکشید تا وضعیت تان متعادل تر شود؛ وگر نه در حالت اول، ممکن است دچار افت شدید قند خون (حمله هیپوگلیسمی) و بیهوشی شوید و در حالت دوم، دچار حمله کتواسیدوز و کاهش سطح هوشیاری . اگر قند خونتان زیر 100بود، حتما باید ابتدا یک وعده مختصر غذای حاوی کربوهیدرات یا مقداری میوه و بیسکوییت بخورید، کمی صبر کنید و بعد به ورزش بپردازید.
- اگر می خواهید طولانی مدت ورزش کنید، باید هر نیم ساعت قند خونتان را اندازه بگیرید. اگر قندتان زیر 70 بود یا دچار ضعف و بدن لرزه شدید، باید ورزش را قطع کنید و یک چیز شیرین بخورید؛ مثلا آب میوه، شکلات یا آبنبات.
- ترکیب ورزش های هوازی با ورزش های قدرتی، موثرتر از انجام یکی از آنها است. ترکیبی کار کنید و مراقب آسیب کفهای جزئی ورزش باشید چون بدن یک فرد دیابتی به خاطر آسیب عروق و اعصاب کوچک، هم زودتر آسیب می بیند، هم دیرتر بهبود می یابد. کفش مناسب و راحت بپوشید و ورزش های خشن انجام ندهید.
- مدتی بعد از پایان ورزش هم باید قند خونتان را اندازه بگیرید. ممکن است چند ساعت بعد از ورزش ناگهان با افت شدید قند مواجه شوید؛ چون عضلات موقع ورزش قند ذخیره خود را مصرف می کنند و بعد از اتمام ورزش به سراغ قند خون می روند تا ذخایر مصرفی را جبران کنند.
غربالگری چشم در بیماران دیابتی:
همه افراد مبتلا به دیابت در سنین ١٢ سال یا بیشتر باید به طور منظم چشم های خود را غربالگری کنند.
اگر دیابت دارید، چشمان شما در معرض خطر رتینوپاتی دیابتی است، وضعیتی که در صورت عدم درمان می تواند منجر به از دست دادن بینایی شود.
غربالگری که شامل یک بررسی ٣۰ دقیقه‌ای برای معاینه پشت چشم است، راهی برای تشخیص رتینوپاتی دیابتی و تشخیص زودهنگام این بیماری است تا بتوان آن را به طور مؤثرتری درمان کرد. در بسیاری از افراد، شناسایی به موقع این مساله می تواند مانع از تأثیر آن بر بینایی آنها شود یا احتمال بدتر شدن آن را کاهش دهد.
اگر متوجه مشکلی در بینایی خود شدید، مهم است که به پزشک مراجعه کنید. منتظر قرار ملاقات بعدی غربالگری خود نباشید.
پای دیابتی:
دیابت می تواند به اعصاب پاهای شما آسیب برساند و باعث از دست دادن حس در پاهای شما شود. همچنین دیابت می تواند باعث کاهش خون رسانی به پاهای شما شود. این بدان معناست که ممکن است متوجه درد یا زخمی شدن پای خود نشوید و آسیب های پا نیز بهبود نمی یابند. این مساله می تواند یاعث ایجاد زخم و عفونت در پای شما شود و گاهی اوقات ممکن است در موارد جدی منجر به قطع عضو شود.
بزرگسالان مبتلا به دیابت باید هر سال پای خود را توسط یک متخصص مراقبت های بهداشتی بررسی کنند.
مهم است که در صورت مشاهده هر گونه مشکلی در پاهای خود، در اسرع وقت به یک متخصص مراقبت های بهداشتی مراجعه کنید.
اگر دیابت دارید باید به دقت قند خون خود را کنترل کنید.
چگونه از بروز پای دیابتی پیشگیری کنیم؟
پای دیابتی شایع ترین دلیل بستری شدن دیابتی ها در بیمارستان است. پای دیابتی ها (به خاطر آسیب عروق زیر پا) راحت تر از بقیه زخم می شود و از طرف دیگر (به خاطر آسیب عصب های پا) بیمار رخم را حس نمی کند و موقعی متوجه می شود که عفونت، زخم را فراگرفته است. از طرف دیگر، دیابت، سیستم ایمنی را هم تضعیف می کند تا عفونت در کنار بدن بی دفاع، زودتر به گسترش زخم و در نهایت قطع عضو منجر می شود. برای همین، پزشکان به بیماران دیابتی توصیه می کنند از پاهای خود خیلی مراقبت کنند. برای جلوگیری از بوجود آمدن پای دیابتی، 11 توصیه زیر را جدی بگیرید:
- هر روز بعد از فعالیت روزانه یا ورزش، خودتان پاهایتان را معاینه کنید و به دنبال زخم، قرمزی، تاول و خراشیدگی باشید. از آینه کمک بگیرید یا از کسی بخواهید اازین کار را برایتان انجام دهد.
- هر روز بعد از فعالیت روزانه یا ورزش، پایتان را با آب ولرم و صابون معمولی بشویید. از صابون های قوی استفاده نکنید چون این صابون ها ممکن است باعث آسیب پوست پایتان شوند.
- پاهایتان را خوب خشک کنید؛ مخصوصا خشک بودن بین انگشتان پا خیلی مهم است چون عفونت در جای مرطوب بیشتر بوجود می آید.
- بعد از شستشو و استحمام، پوست دست و پایتان را با یک لوسیون نرمال یا روغن معمولی چرب کنید اما توجه داشته باشید بین انگشتان تان به هیچ وجه چرب نشود.
- پاای شما به غیر از معاینه توسط خودتان، باید توسط یک پزشک هم حداقل سالی دوبار معاینه شود؛ تا هم اعصاب آن معاینه شوند، هم آسیب هایی که شما متوجه نشده اید.
- ناخن ها را صاف بگیرید تا گوشه هایش داخل گوشت نرود. قبل از ناخن گرفتن همیشه انگشتان را در آب ولرم بگذارید تا ناخن هایتان نرم شوند.
- اگر دچار مشکلاتی مثل پنیه، میخچه، قوزک اضافه، انحراف انگشت یا ناخن های فرورفته هستید، حتما با پزشک برای برطرف کردن آن ها مشورت کنید. به هیچ وجه خودتان با درمان های خانگی سعی در درمان آنها نکنید.
- هر زخم، سوراخ، خراش، بریدگی یا دردی در پایتان را حتما به پزشک اطلاع دهید و هرگز سیگار نکشید، چون سیگار باعث کاهش گردش خون در انتهای اندام ها می شود.
- همیشه کفش بپوشید؛ مخصوصا اگر قدرت بینایی تان هم افت کرده و حس پاهایتان را از دست داده اید.
- این جمله را «این کفش را بپوشید، بعدا جا باز می کند» اگر هم در مورد بقیه درست باشد، درباره شما صادق نیست. کفش شما باید کاملا متناسب پایتان باشد، نه تنگ نه گشاد؛ راحت راحت. کفش تنگ قبل از آنکه به جا باز کردن برسد، ممکن است باعث قطع شدن پایتان شود.
- حتی در اتاق هم پابرهنه راه نروید. یک خار کوچک داخل فرش، تکه نان خشک شده و هرچیز دیگری می تواند خیلی آسان باعث زخم شدن پایتان شود.
خدماتی که در مراکز خدمات جامع سلامت به مبتلایان به دیابت ارائه می شود
چنانچه یک فرد دیابتی به مرکز خدمات جامع سلامت مراجعه نماید، در ابتدا توسط مراقب سلامت فرم خطرسنجی برای شما تکمیل می شود (اگر تاکنون به مرکز خدمات جامع سلامت مراجعه نکرده اید، در ابتدا برای شما پرونده سلامت تشکیل می شود). اگر نتیجه آزمایش جدید خود را به همراه داشته باشید، به پزشک مرکز خدمات جامع سلامت معرفی شده و توسط پزشک با ویزیت رایگان معاینه می شوید. اگر بیماری دیابت شما توسط پزشک تایید شود، در صورت لزوم به سطح دو (پزشک متخصص) ارجاع داده می شوید؛ در این حالت وضعیت بیماری شما و داروهای مصرفی شما برای پیگیری ها و راهنمایی های بعدی، در سامانه پرونده الکترونیک ثبت خواهد شد. افراد مبتلا به دیابت باید هر سه ماه یکبار توسط پزشک معاینه و ویزیت شوند (ویزیت این بیماران در مراکز خدمات جامع سلامت به صورت رایگان انجام می شود).
آزمایش FBS برای افراد مشکوک به دیابت یا مبتلایان به دیابت به صورت رایگان در آزمایشگاه های وابسته به معاونت بهداشت انجام می شود. در حال حاضر امکان انجام آزمایش هموگلوبین A١C در آزمایشگاه های وابسته به معاونت بهداشت به صورت رایگان وجود ندارد. اما آزمایش هموگلوبین A١C به صورت رایگان برای افراد تحت پوشش پزشک خانواده روستایی انجام می شود.
اگر سن شما بیشتر از ٣۰ سال باشد، آزمایش FBS برای اندازه گیری میزان قند خون شما به صورت رایگان در مراکز خدمات جامع سلامت انجام می شود (آزمایش کلسترول خون نیز به صورت رایگان در مرکز خدمات جامع سلامت انجام می شود). در صورت وجود مشکل در نتایج آزمایش شما، به صورت رایگان توسط پزشک مرکز خدمات جامع سلامت ویزیت خواهید شد.
فلوچارت غربالگری دیابت
رسانه های آموزشی:
