فهرست مندرجات
- مقدمه
- عامل این بیماری چیست؟
- انواع سالک
- علایم بیماری سالک
- درمان بیماری سالک
- پیشگیری از ابلا به بیماری سالک
- مبارزه با ناقل بیماری
- کنترل مخزن بیماری
- بهسازی محیط زیست
- چه خدماتی در مراکز خدمات جامع سلامت ارائه می شوند
- پیام های بهداشتی
- رسانه های آموزشی
مقدمه
سالک (لیشمانیوز) یک بیماری پوستی است که از طریق نیش پشه خاکی آلوده منتقل می‌شود. این بیماری در صورت عدم درمان، می‌تواند زخم‌هایی ایجاد کند که مدت زیادی باقی بمانند. شناخت و پیشگیری از آن بسیار مهم است، مخصوصاً در مناطق گرم و خشک ایران (این بیماری معمولا در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری مشاهده می شود).
علایم مهم بیماری در انسان
ناقل بیماری پشه ریزی است به نام پشه خاکی (فلبوتوموس – Phelbotomus) پشه خاکی ماده، خونخوار است و از خون انسان و بعضی پستانداران تغذیه می کند.
پشه خاکی ماده در موقع خون خوردن از بدن فرد بیمار آلوده می شود و پس از حدود ده روز می تواند آلودگی را به میزبان مهره دار دیگر منتقل کند. خونخواری پشه خاکی معمولا بعد از غروب آفتاب و در شب انجام می گیرد و روزها را در جای مرطوب و تاریک در زیر زمین و قسمت سایه دار اماکن انسانی یا حیوانی استراحت می کند.
انواع سالک
سالک (لیشمانیوز) جلدی (پوستی) به دو شکل است.
- نوع شهری یا خشک: در این نوع مخزن بیماری انسان است ولی سگ هم به طور اتفاقی به بیماری مبتلا می شود.
- نوع روستایی یا مرطوب: که مخزن بیماری عمدتا جوندگان هستند که مهمترین آنها موشها هستند.
علایم بیماری سالک
- ایجاد جوش یا برجستگی کوچک در محل نیش
- تبدیل جوش به زخم باز پس از چند هفته
- زخم بدون درد ولی ماندگار
- گاهی خارش، تورم یا عفونت ثانویه
درمان بیماری سالک:
- تزریق داروهای ضد انگل مثل گلوکانتیم
- استفاده از کرم یا پانسمان برای زخم
- در موارد خاص، لیزر یا جراحی
پیشگیری از ابتلا به بیماری سالک:
- مبارزه با ناقل بیماری سالک: همانطور که گفته شد ناقل بیماری، پشه خاکی است. برای مبارزه با پشه باید محل های رشد و تکثیر آن را از بین ببریم و شرایط را برای رشد پشه نامناسب کنیم. پشه خاکی در محل های تاریک و مرطوب تخم ریزی می کند (محل تجمع زباله، نگهداری سگ در منزل، شکاف های دیوار – بویژه دیوارهای با نمای آجری، زیر راه پله ها که محل تجمع مصالح ساختمانی و وسایل اضافی است، زیر مبل ها، زیر کمد و کابینت ها)
- در مکان های باز بویژه در شب استراحت نکنید
- در هنگام استراحت – بویژه در فضای باز و مناطق آلوده – حتما از پشه بند استفاده کنید
- نقاط باز بدن را در هنگام استراحت بپوشانید
- از پمادهای دورکننده حشرات استفاده کنید
- کنترل مخزن بیماری: همانطور که گفته شد در سالک شهری، مخزن بیماری انسان است بنابراین برای کنترل بیماری در نقاط شهری باید افراد بیمار را تحت کنترل و نظارت قرار داد. به خاطر اینکه فرد بیمار باعث آلوده شدن پشه می شود و می تواند باعث سرایت بیماری به افراد دیگر شود. بنابراین اقدام اساسی شناسایی بیماران و درمان آنها است. در طول درمان باید محل زخم با پارچه تمیز پوشانده شود. همچنین سگ ها نیز در شهر در بروز بیماری موثر هستند که باید حضور سگ های ولگرد در مناطق شهری، مدیریت شود.
- بهسازی محیط زیست: برای جلوگیری از شیوع بیماری سالک باید شرایط رشد و تکثیر پشه خاکی از بین برود. به همین دلیل به موارد زیر توجه کنید:
- از تجمع زباله در نزدیکی محل سکونت خود خودداری کنید.
- از تجمع نخاله های ساختمانی در نزدیکی محل سکونت خود خودداری کنید.
- از رها کردن فاضلاب منازل در معابر عمومی خودداری کنید.
- زمین های بایر اطراف منازل مسکونی که محل مناسبی برای تجمع زباله ها و خاکروبه ها هستند را محصور کنید.
- نمای ساختمان ها بازسازی شوند تا فاقد خلل و فرج باشند.
- در داخل منزل، محل های تاریک و مرطوب بهسازی و وسایل موجود در آنها مربوط شود.
- هر از چند گاهی زیر مبل ها، کابینت ها، پشت کمدها و ... را تمیز و مرتب کنید تا مانع از رشد پشه شود.
به همین دلیل موارد زیر را رعایت نمایید:
در سالک روستایی، مخزن بیماری جوندگان به خصوص موش های صحرایی هستند، بنابراین باید تا حد امکان منازل در نزدیکی محل سکونت جوندگان نباشد و در روستاها تا شعال 500 متری لانه های جوندگان از بین برود.
چه خدماتی در مراکز خدمات جامع سلامت ارائه می شوند؟
پیام های بهداشتی
- مبارزه با سالک تنها با مشارکت همه دستگاه های اجرایی و همکاری صمیمانه مردم امکان پذیر است.
- بیش ترین انتقال بیماری سالم در فصل های گرم سال (خصوصا تابستان) انجام می شود.
- پوشاندن زخم های سالکی به منظور جلوگیری از آلوده شدن پشه خاکی های جدید و انتشار بیماری اهمیت زیادی دارد.
رسانه های آموزشی