فهرست مندرجات
- کم کاری تیروئید نوزادان
- عملکرد غده تیروئید
- اهمیت غده تیروئید در سلامت جنین و نوزاد
- علت بیماری کم کاری تیروئید نوزادان
- علائم بیماری کم کاری تیروئید نوزادان
- عوارض بیماری کم کاری تیروئید نوزادان
- ید و نقش آن در کم کاری مادرزادی تیروئید
- چگونه می توان از عوارض بیماری کم کاری مادرزادی تیروئید نوزادان پیشگیری کرد؟
- کمبود ید از چه طریقی پیشگیری می شود؟
- بدن ما به چه میزان ید نیاز دارد؟
- منابع غذایی ید کدام است؟
- در مراکز خدمات جامع سلامت چه خدماتی ارائه می شود؟
- رسانه های آموزشی
کم کاری تیروئید نوزادان:
کم کاری مادرزادی تیروئید یکی از شایع ترین علل قابل پیشگیری عقب ماندگی ذهنی نوزادان است. در صورت وجود کم کاری تیروئید در جنین، اختلالاتی در ارگان های مهم از جمله سیستم عصبی مرکزی و اسکلتی ایجاد می شود. اغلب نوزادان در بدو تولد طبیعی به نظر می رسند. بهمین دلیل تشخیص دیرهنگام و با تاخیر موجب عقب ماندگی ذهنی و اختلال در رشد و نمو نوزاد مبتلا خواهد شد.
عملکرد غده تیروئید
تيروئيد غده كوچكي است كه در جلوي گردن قرار دارد. وظيفه اصلي غده تيروئيد توليد و ترشح هورموني به نام تيروكسين در بدن مي‌باشد. اين هورمون نقش مهمي در سوخت و ساز سلول هاي مختلف و رشد و نمو بدن دارد. اثرات هورمون در رشد و تكامل مغز بسيار مهم و ضروري مي‌باشد. در صورتي كه به هر دليل اين هورمون در بدن توليد نشود يا توليد آن كم باشد عوارض مختلفي در بدن بوجود مي‌آورد كه در سنين مختلف اين عوارض متفاوت مي‌باشند. گاهي توليد بيش از حد طبيعي هورمون نيز سبب مشكلات عديده مي‌شود.
اهمیت غذه تیروئید در سلامت جنین و نوزاد:
غده تيروئيد نقش بسیار مهمی در تکامل سیستم مغزی عصبی جنین و نوزاد ایفا می‌کند. تحقیقات نشان داده‌اند که هورمون‌های تيروئيد با فعال کردن تعدادی از ژن‌های بافت عصبی موجب تکامل آن بافت می‌شوند. مقادیرغیر طبیعی (زیاد و یا کم) هورمون‌های تيروئيد در تکامل سیستم مغزی عصبی اثرات منفی دارد. مـدارک متعددی در دست است که نشان می‌دهد تکامل مغز در دوران جنینی، وابسته به تيروئيد بوده كه بسیار اهمیت دارد و تاثیر مستقیم بر ضریب هوشی دارد. حساس‌ترین زمان در این دوره، ابتدای “سه ماهه سوم” بارداری و دومین زمان حساس در تکامل سیستم مغزی عصبی در طول عمر، ماه اول تولد نوزاد است.
علت بیماری کم کاری تیروئید نوزادان
به هر علتي هورمون تيروكسين در بدن نوزاد، كم باشد و يا عملكرد طبيعي نداشته باشد این بيماري بوجود مي‌آيد. اتیولوژی بیماری بستگی به نوع بیماری کم‌کاری تيروئيد (اولیه، مرکزی، محیطی، گذرا، دائمی) دارد.
بة‌طور کلی، علل اصلی بروز این بیماری به شرح زیر بیان شده است:
- فقدان غده تیروئید یا اختلال در ساختمان یا محل استقرار آن
- کمبود ید
- اشکال در سنتز هورمون های غده تیروئید
علائم بیماری کم کاری تیروئید نوزادان
در اکثر موارد بيماري معمولا علامت اختصاصي وجود نـدارد کـه علت آن عبور هورمون تيروئيد مادري از جـفـت و ورود آن به جنين است به دليل اين که علايم بيماري به تدريج و در مدت سه تـا شش ماهه اول زندگي بروز مي کند تشخيص بيماري دير داده شـده و معمولا ضريب هوشي كودك تحت تاثير قرار مي گيرد. در بسياري از موارد ابتلاء، شدت بيماري نيز در حد خفيف و تا متوسط بوده و علائم بيماري دراويل تولد بارز نيستند و فقط با انجام غربالگري نوزادن شانس تشخيص زودرس بيماري فراهم مي آيد .اما علائم شايع بيماري در سه ماهه اول تولد در مبتلايان به شرح زیر است:
- تولد بعد از هفته 42 حاملگی
- یرقان (زردی) طول کشیده
- ادم در نوزادان
- مک زدن ضعیف
- شیر نخوردن به مقدار کافی
- کاهش درجه حرارت بدن
- مشکلات تنفسی
- وزن نگرفتن
- یبوست
- زبان بزرگ
این علایم در هفته های اول تولد قابل تشخیص هستند.
عوارض بیماری کم کاری تیروئید نوزادان
رشد و تـكامـل مغز تـا حدود 3 سالگي ادامـه دارد، بـه همين دليل كم كاري تيروئيد باعث عوارض جبران ناپذيري بر رشد و تكامل مغز و اعصاب مركزي نوزاد مي‌شود. رشد طولي و قد نوزاد نيز تحت تأثير اين بيماري قرار گرفته و كند مي‌شود؛ بنابراين اين بيماري با عوارضي نظير عـقـب مـاندگي ذهني، كوتاهي قـد و كـاهش شنوايي همراه است.
براي جلوگيري از بروز عوارض بيماري در نوزادان، تشخيص به موقع در همان روزهاي اول زندگي و درمان در اسرع وقت زيـر نـظر پزشک از اهميت بالايي برخوردار است.
ید و نقش آن در کم کاری مادرزادی تیروئید
يد در دوران بارداري مي تواند يکي از عوامل موثر در ابتلا نوزاد به کم کاري مادرزادي تيروئيد باشد، يد يک ماده مغذي مورد نياز براس انسان است که به طور روزانه بايد مصرف شود. حياتي ترين نقش يد در بدن، شرکت در ساختمان هورمون هاي تيروئيد مي باشد.
هورمون هاي تيروئيد در رشد و تکامل جسمي و عصبي، عملکرد طبيعي مغز و سيستم عصبي، حفظ دماي بدن توليد انرژي و سوخت و ساز تاثير مي گذارند.
کمبود ید باعث بروز چه مشکلاتی می شود؟
- در دوران بارداری
- سقط جنین
- زایمان زودرس
- تولد نوزادان مرده
- اختلال رشد مغزی جنین
- تولد نوزاد مبتلا به عقب ماندگی ذهنی و جسمی
- کر و لالی
- در دوران کودکی
- عقب ماندگی ذهنی
- تاخیر رشد اندام های حرکتی
- نارسائی یا توقف رشد بدنی
- ناتوانی جسمی
- اختلالات عضلانی
- فلج اطفال
- اختلال تکلم
- اختلال شنوایی
- کم کاری تیروئید
چگونه می توان از عوارض بیماری کم کاری مادرزادی تیروئید نوزادان پیشگیری کرد؟
با انجام يک آزمايش ساده در فاصله روزهاي 3 تا 5 بعد از تولد مي توان به وجود کم کاري مادرزادي تيروئيد پي برد. اين آزمايش با گرفتن چند قطره خون از پاشنه پاي نوزاد انجام مي شود. اين نمونه گيري ساده، بي خطر وکم درد است. نتيجه اين آزمايش 48 ساعت بعد مشخص شده که در صورت وجود کم کاري مادرزادي تيروئيد در نوزاد بلافاصله توسط پزشک دارو براي وي تجويز مي شود.
تقريباً همه کودکان بيماري که زود هنگام تشخيص داده شده و تحت درمان به موقع و مناسب قرار مي گيرند. از رشد و نمو و بهره هوشي طبيعي برخوردار خواهند شد. براي جلوگيري از بروز عوارض بيماري در نوزادان، تشخيص به موقع در همان روزهاي اول زندگي و درمان در اسرع وقت از اهميت بالايي برخوردار است.
غربالگری مجدد
در بهترين شرايط علمي و اجرايي برنامه غربالگري نوزادان حدود 10% - 5% از نوزادان 1LBW مبتلا به کم کاري تيروئيد ممکن است شناسايي نشوند. به همين دليل انجام غربالگري مجدد در موارد زير ضرورت دارد.
- نوزادان نارس ( تکرار غربالگري از پاشنه پا در هفته هاي 2 و 6 و 10 تولد)
- نـوزاد بـسيـار کـم وزن (Very Low Birth Weight) ( کـمتر از 1500 گرم)
- نوزاد کم وزن (Low Birth Weight ) (کمتر از 2500 گرم)
- نوزاد با وزن بيش از 4000 گرم
- دو و چند قلوها
- نوزادان بستري و يا با سابقه بستري در بيمارستان (هر بخش از بيمارستان از جمله(NICU)
- نوزادان با سابقه دريافت و يا تعويض خون
- نوزاداني که داروهاي خاص مصرف کرده اند، مثل دوپامين، ترکيبات کورتني و...
- نوزاداني که نتيجه آزمون غربالگري ( نتايج آزمون اوليه TSH بر کاغذ فيلتر ) آنان بين 9/9-5 بوده است
- نوزاداني که نمونه غربالگري آنان ( کاغذ فيلتر حاوي لکه خون از پاشنه پا ) توسط آزمايشگاه غربالگري نوزادان “نمونه نامناسب” ارزيابي شده است.
کمبود ید از چه طریقی پیشگیری می شود؟
به منظور مبارزه با کمبود ید باید مقادیر اندکی از این ماده معدنی به رژیم غذائی روزانه افزوده شود. این کار با بهترین نحو و با کمترین هزینه با یددار کردن نمک مصرفی انسان و دام انجام می شود.
بدن ما به چه میزان ید نیاز دارد؟
مقدار ید مورد نیاز یک فرد بالغ به طور متوسط 150 میکرو گرم در روز است (یک مقدار جزئی که می تواند به اندازه یک سر سوزن باشد ) و مقدار مورد نیاز ید در تمام طول عمر انسان به طور متوسط یک قاشق چای خوری است.
منابع غذایی ید کدام است؟
بهترين منابع يد غذاهاي دريايي هستند، اما به دليل كمي مصرف در رژيم غذائي، يد مورد نياز بدن را تامين نمي كنند. ميزان يد موجود در محصولات كشاورزي و دامي بستگي به خاك منطقه دارد و از آن جائي كه خاك بسياري از مناطق جهان از جمله ايران حاوي مقادير كافي يد نمي باشد لذا محصولات كشاورزي و دامي اين مناطق دچار كمبود يد هستند، بنابراين رژيم غذائي انسان ها كه به اين منابع وابسته اند نيز به مقدار كافي يد نخواهند داشت.
نمک ید دار چگونه مصرف و نگهداری می شود؟
نگهداري و ذخيره نمودن نمك يددار به مدت طولاني (بيش از يك سال) موجب از دست رفتن بخشي از يد آن مي شود. براي حفظ يد در نمك، بايد نمك را دور از نور و رطوبت و در ظرف در بسته پلاستيكي، چوبي، سفالي و يا شيشه اي رنگي نگهداري كرد و جهت اضافه كردن آن به غذا در زمان طبخ، نمك را در انتهاي پخت اضافه نمود تا يد در حداكثر مقدار حفظ شود. همواره بايد به تاريخ مصرف و وجود پروانه ساخت از وزارت بهداشت و قيد عبارت “تصفيه شده” بر روي بسته بندي دقت كرد.
در مراکز خدمات جامع سلامت چه خدماتی ارائه می شود؟
