سل یک بیماری عفونی واگیر است که در اثر میکروبی میله‌ای‌شکل به نام باسیل سل ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند به هر قسمتی از بدن انسان (مانند استخوان‌ها، مفاصل، مغز، کلیه، پوست و...) حمله کند و آن‌ها را گرفتار سازد، اما به دلیل نیاز و علاقه زیاد این میکروب به اکسیژن، در ۸۰ درصد موارد، ریه‌ها را هدف حمله خود قرار می‌دهد. این بیماری از گذشته‌های بسیار دور در کشورهای مختلف دنیا وجود داشته و در طول تاریخ باعث ابتلا و مرگ انسان‌های زیادی شده است و هنوز هم یک مشکل جهانی به حساب می‌آید. در حال حاضر یک‌چهارم جمعیت دنیا (حدود ۲ میلیارد نفر) با میکروب سل آلوده شده‌اند و بدون آن‌که احساس بیماری کنند یا بیماری را به دیگران انتقال دهند، میکروب سل را به‌صورت نهفته در بدن خود دارند. عواملی که موجب ضعف سیستم ایمنی می‌شوند باعث می‌گردند که باسیل سل از حالت نهفته خارج شده و موجب بیماری فعال سل در این افراد گردد. در سال گذشته حدود ۱۰.۸ میلیون نفر به بیماری سل مبتلا شده‌اند که ۱۲٪ این موارد را کودکان زیر ۱۵ سال تشکیل می‌دادند؛ و در حالی‌که این بیماری قابل پیشگیری و درمان است، متأسفانه ۱.۳ میلیون نفر در اثر این بیماری جان سپردند. عواملی مثل فقر، مهاجرت، پوشش بهداشتی نامناسب در کشورهای دچار بحران، اچ‌آی‌وی و دیابت موجب توسعه بیماری سل در جهان شده‌اند.

سازمان جهانی بهداشت برآورد کرده است که آسیب‌های ناشی از کووید-۱۹ در طول ۴ سال پاندمی (۲۰۲۰ تا ۲۰۲۳ میلادی)، به بروز ۷۰۰ هزار مورد مرگ بیشتر از معمول منجر شده است.

علائم بیماری سل بسته به محل گرفتاری در بدن متفاوت است، اما علاقه زیاد میکروب سل به ریه‌ها باعث می‌شود که شایع‌ترین نوع بیماری، سل ریوی باشد. علائم سل ریوی عبارتند از:

• سرفه طول‌کشیده (به مدت ۲ هفته یا بیشتر) که می‌تواند با خلط همراه باشد یا نباشد (شایع‌ترین علامت)
• تب (که در عصرها بیشتر است)
• کاهش وزن
• عرق کردن شبانه
• بی‌اشتهایی
• خستگی زودرس و ضعف عمومی
• و گاهی در مواردی که بیماری دیر تشخیص داده می‌شود: درد قفسه سینه، تنگی نفس و خلط خونی

 بهترین و ساده‌ترین راه تشخیص سل ریوی در افراد مشکوک، تهیه خلط و ارسال آن جهت آزمایش میکروسکوپی است؛ هرچند که در برخی موارد از تست‌های مولکولی، آزمایش کشت خلط، عکس‌برداری قفسه‌ی سینه و برخی آزمایشات دیگر نیز باید کمک گرفته شود. با این توضیح باید بدانید در صورت بروز هر یک از علائم بیماری سل، به‌خصوص سرفه‌ی بیش از دو هفته، در خود یا یکی از بستگان، به نزدیک‌ترین مرکز خدمات جامع سلامت (و یا خانه/پایگاه بهداشت) مراجعه کنید تا با تهیه نمونه خلط و آزمایش آن توسط پرسنل بهداشتی (به‌طور رایگان) از وجود بیماری مطلع گردید.

خوشبختانه سل یک بیماری کاملاً قابل درمان است، البته به این شرط که بیمار، داروهای ضد سل را در تمام طول دوره درمان (که معمولاً ۶ ماه به طول می‌انجامد) با دقت، به‌طور کامل، منظم و روزانه مصرف کند (حتی اگر قبل از اتمام این مدت احساس بهبودی کرده باشد). در غیر این صورت، مصرف نامنظم و ناکامل داروهای ضد سل می‌تواند موجب عدم بهبود یا بازگشت مجدد بیماری، تداوم انتقال بیماری به دیگران، مقاوم شدن میکروب‌های سل نسبت به داروهای موجود و پیشرفت بیماری و مرگ شود.

1. تشخیص به‌موقع و درمان کامل بیماران (که مؤثرترین روش پیشگیری از ابتلای اطرافیان به سل محسوب می‌شود)
2. داشتن رفتارهای سالم و بهداشتی نظیر: الف) پوشاندن دهان و بینی با دستمال در هنگام سرفه و عطسه (آداب تنفسی و سرفه). ب) خودداری از ریختن آب دهان و خلط روی زمین. ج) خوردن غذاهای سالم به مقدار کافی (یعنی داشتن تغذیه مناسب). د) تهویه مناسب محل زندگی و کار با هوای تازه. ه) خودداری از مصرف سیگار
3. تزریق واکسن ب‌ث‌ژ به کلیه نوزادان در بدو تولد جهت جلوگیری از ایجاد اشکال شدید و کشنده بیماری سل در سنین کودکی
4. درمان پیشگیرانه دارویی برای افراد در معرض خطر بیشتر برای ابتلا به سل (مانند اطرافیان در تماس نزدیک با بیمار مبتلا به سل ریوی و افراد مبتلا به ویروس ایدز)
5. تلاش برای افزایش اطلاعات بهداشتی جامعه

برای جلوگیری از انتشار میکروب ها، هر فرد مبتلا به بیماری های تنفسی واگیر باید این کارها را انجام دهد:

• در طول مدتی که احتمال سرایت بیماری برایش مطرح است، بطور مداوم و پس از آن در زمان سرفه یا عطسه، از ماسک سه لایه استفاده کند. سپس در پایان روز، ماسک استفاده شده را داخل سطل زباله درب دار بیاندازد. البته توصیه می شود هر گاه ماسک بیمار در طول روز مرطوب و آلوده شد، نسبت به تعویض آن اقدام کند.
• در نبود ماسک سه لایه، می بایست در زمان عطسه یا سرفه، جلوی دهان و بینی خود را با دستمال بگیرد. سپس دستمال استفاده شده خود را داخل سطل زباله درب دار بیندازید.
• چنانچه دستمال نیز همراه خود ندارید، در هنگام عطسه یا سرفه، از داخل یقه لباس و یا سطح داخلی آرنج و بازوی خود برای پوشاندن دهان و بینی خود استفاده کند و به هیچ وجه از پنجه دست خود استفاده نکند.
• از دست زدن به چشم و بینی و دهان جدا خودداری کند.
• آب دهان خود را در مکان های عمومی به زمین نیندازید.
• از روبوسی، دست دادن و در آغوش گرفتن دیگران خودداری کند.
• از افراد سالم، بویژه افرادی که بدلیل ضعف سیستم ایمنی در معرض خطر ابتلای بالاتری هستند، حداقل دو متر فاصله بگیرد.

خدمات تشخیصی و درمانی سل در کلیه مراکز خدمات جامع سلامت، خانه ها و پایگاه های بهداشت کشور به طور رایگان  ارائه می شود.